Down sendromlu çocuk ve yetişkinlerde dil gelişimi incelemesi..
Bu yazıda Down sendromlu çocuklar ve yetişkinlerin dil gelişimi incelenmiştir. Dilde gelişimsel olarak gözlenen
güçlü ve zayıf oldukları alanlar özetlenmiştir. Down sendromuna eşlik eden dil sorunları hakkında bilgi vermek
amaçlanmıştır.
Özgül güçlüklerinin olduğu alanlar;
1.Dili anlama ve kullanma arasındaki ayrılık.
2. Sözcük dağarcığı ve gramer arasındaki ayrılık
3. Kısa süreli bellek güçlükleri olarak tanımlanmıştır.
Dil edinimi konusunda yapılan çalışmalarda sesler, sözcükler, ekler, sözdizimi, anlambilim ve edimbilim
şeklinde her biri kendi kurallarını içeren farklı düzeylerden oluşan ‘Dil’ in birbiriyle ilişkili olarak ele alınması
gerektiği vurgulanmıştır. Bu nedenle Miller (1999) dil gelişiminin profil yaklaşımı ile tanımlanmasını önermiştir.
Profil yaklaşımı: Dilin farklı düzeylerinin ve düzeyler arasındaki ilişkinin tanımlanmasına olanak sağlayan
bütüncül bir yaklaşımdır.
DOWN SENDROMLU BİREYLERİN KRONOLOJİK YAŞA GÖRE DİL GELİŞİMİNDE GÖZLENEN
ÖZELLİKLERİ
BEBEKLİK VE ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ (0–4 Yaş) : Down sendromu tanısının doğumla birlikte
konması, dil gelişiminin erken dönemden itibaren izlenebilmesini sağlamaktadır. Bakma, gülme, dokunma,
gösterme, verme ve iletişimsel rutinleri içeren dil öncesi iletişim becerileri incelediğinde, Down sendromlu
çocuklarda erken iletişim amaçlarının ortaya çıkışının tipik gelişime benzer bir sırayı izlediği bulunmuştur
(Franco ve Wishart, 1995). Down sendromlu çocuklarda ilk sözcükler beklenen bilişsel aşamada ortaya
çıkabilmekle beraber izleyen dönemlerde ifade edici dilde hem sözcük dağarcığı hem sözdizimi gelişiminde
yavaşlama olduğu gözlenmektedir.
YETERSİZLİKLER :
-Düzenli mırıldanmada gecikme
-Konuşma seslerinin gelişiminde gecikme
-Zekâ yaşına göre daha az sözel olmayan istek bildirme
-İfade edici sözcük dağarcığı edinim hızının yavaş olması
- Anlaşılabilirlik sorunu
YETERLİLİKLER :
-Yüz yüze sosyal etkileşimde ilgili olma
-İlk sözcüklerin genelde normal gelişim gösteren çocuklarla aynı zekâ yaşında ortaya çıkışı
-Jestlerle iletişim kurma
ÇOCUKLUK DÖNEMİ (4–12 Yaş): Bu dönemde dili anlama becerileri ile sözel olmayan bilişsel beceriler
karşılaştırıldığında, ifade edici dildeki gecikmenin devam ettiği görülmektedir. İki sözcük birleşimleri arttığında
özellikle sözdizimindeki gecikme açık olarak ortaya çıkmaktadır. Sözcükleri anlama ve kullanma becerileri
karşılaştırıldığında, Down sendromlu çocuklarda yeni sözcükleri anlamanın kullanmadan daha iyi ve zekâ yaşına
göre normal gelişim gösteren çocuklara benzer olduğu görülmektedir (Chapman, Schwartz ve Kay-Raining Bird,
1991).
YETERSİZLİKLER
-İfade edici dilde anlama ve zekâ yaşına göre gecikme
- İfade edici dilde sözdizimi ve biçimbilgisinde güçlük
-İfade edici dil düzeyine göre karşılaştırıldığında dilbilgisel işlevli sözcükleri ve fiilleri daha fazla atma
-Zekâ yaşına göre karşılaştırıldığında işitsel kısa-süreli bellek güçlüğü
-Zekâ yaşına göre karşılaştırıldığında cümle kullanımının basit olması
-Ses hatalarının devam etmesi ve konuşmanın anlaşılabilirliği düşüklüğü
YETERLİLİKLER
-Dili anlama becerileri sözel olmayan zekâ ile tutarlıdır
ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK DÖNEMİ (13+ Yaş): Down sendromlu bireylerde dil becerilerinin sözel
olmayan bilişsel becerilerin gerisinde olması durumu okul döneminden yetişkinliğe artmaktadır. Down
sendromlu yetişkinlerin alıcı ve ifade edici dil becerileri karşılaştırıldığında, ifade edici dildeki güçlüklerinin
alıcı dildeki güçlüklerinden çok daha fazla olduğu, buna karşın sözcük anlamanın bilişsel düzeyden ve
sözdizimini anlamadan daha ileride olduğu gösterilmiştir (Chapman ve arkadaşları, 1990; Chapman ve
arkadaşları, 1991; Miller, 1999; Rosin, Swift, Bless ve Vetter, 1988).
YETERSİZLİKLER
-İşitsel kısa-süreli bellek güçlükleri
-Zekâ yaşı ve anlama düzeylerine göre karşılaştırıldığında ifade edici dilde gecikme
-Zekâ yaşı ve sözcük anlamaya göre karşılaştırıldığında sözdizimini anlamada gecikme
-İfade edici dilde sözdiziminde sözcük dağarcığından daha fazla gecikme
YETERLİLİKLER
-Sözcükleri anlama sözel olmayan zekânın daha ilerisindedir
-Dil öğrenimi hem alıcı hem ifade edici dil için yetişkinlikte de devam eder
-Anlaşılabilirlik kronolojik yaşla ve eğitimle artar
-Down sendromlularda ifade edici dil, sözel olmayan bilişsel becerilerine ve dili anlama becerilerine göre çok
daha zayıftır (Chapman, Hesketh ve Kistler, 2002; Chapman ve ark., 1991; Chapman ve ark., 1998; Kernan ve
Sabsay, 1996; Miller, 1995; Rosin ve ark., 1988)
-Down sendromluların ifade edici dilde alıcı dilden daha şiddetli bir gecikmeleri olduğu görülmektedir. Dili
anlama ve ifade etme arasındaki bu ayrılık çocukluk dönemi ve yetişkinlikte de artmaya devam etmekte ve sonuç
olarak dili anlama da sözel olmayan becerilerin gerisinde kalmaktadır (Chapman ve ark., 1991, Chapman ve ark.,
1998; Laws ve Bishop, 2003).
-Sözcük dağarcığı Down sendromluların kuvvetli alanları olarak tanımlanmakta, alıcı ve ifade edici sözdizimi ise
zayıf oldukları alan olarak görülmektedir.
-Sözcükleri anlama bireylerin yaşam deneyimleri ile ilişkilidir.
-Miolo ve arkadaşları (2005) Down sendromlu yetişkinlerde kavram bilgisini içeren sözcükleri değil ama günlük
yaşamda daha sık kullanılan sözcükleri anlama düzeyinin normal gelişim gösteren gruptan daha yüksek
olduğunu bulmuşlardır. Bu durumun kronolojik olarak yaşı daha büyük olan Down sendromluların yaşam
deneyimleri nedeniyle ortaya çıkmış olabileceğini ileri sürmüşlerdir.
-Down sendromluların ifade edici dil becerileri için sesbilgisel belleğin işitmeden daha önemli olduğu
bulunmuştur.
-işitsel kısa süreli bellek becerileri ile dili anlama arasında da anlamlı bir ilişki vardır.
-Özetle, Down sendromlu bireylerin genel dil profili, zekâ ve anlamaya göre ifade edici dilde ciddi güçlükleri
içermekte olup ifade edici dildeki gecikme sözcük dağarcığından çok sözdizimi ve biçimbilgisini etkilemektedir.
Sözdizimini anlamanın sözel olmayan bilişsel düzeye uygun veya gecikmeli olduğu, sözcük dağarcığı anlamanın
ise sözel olmayan bilişsel düzeye uygun ve hatta yetişkinlikte sözel olmayan zekânın ilerisinde olduğu
görülmektedir. Down sendromlu bireylerde işitsel kısa süreli bellek güçlükleri de dil becerilerini etkilemektedir.
DİL EĞİTİMİNE YÖNELİK ÖNERİLER
1. Etkili müdahale dil öncesi aşamada iletişimsel istek bildirme girişimlerini arttırma desteğiyle
başlamalıdır. Ailelerin çocuklarının iletişim girişimlerine duyarlı olması ve çocuğa yöneltilmiş dil
kullanmalarının dil öğrenimini desteklediği görülmektedir.
2. Down sendromlu bireylerde konuşmanın anlaşılabilirliğini arttırma çalışmalarının etkili olduğu
görülmektedir.
3. Down sendromlu bireylerin dil edinimini engelleyen bilişsel sınırlılıkların tanımlanarak eğitim
programlarında yer alması gerekmektedir. İşitsel kısa süreli bellek güçlüklerinin azaltılması,
öğrenmelerini de hızlandıracaktır (Miolo ve ark., 2005). Bu nedenle bağlam içindeki anlamın resim
kullanımı gibi görsel ipuçları ile desteklenmesi, eğitimde tekrara yer verilmesi ve yetişkinin konuşma
hızını yavaşlatması gibi düzenlemeler dil gelişimlerini kolaylaştırmaktadır. (Chapman, 1999).
4. Özellikle yetişkinlik döneminde sözdizimi becerilerinin sözcük dağarcığından çok daha yoğun
desteklenmesi gerekmektedir.
5. Etkili dil müdahalesi okuryazarlık becerilerinin öğretimini ve anlatı becerilerinin pratiğini de
hedeflemelidir.
6. Dil eğitimi Down sendromlu bireylerde yetişkinlikte de devam etmelidir.
.Özgül dil güçlüğü: İşitme kaybı, zeka geriliği, nörolojik, motor ya da sosyal gelişim geriliği gibi belirgin
herhangi bir problemin olmadığı dil bozukluğudur.
.Anlatı: Olayların bir amaca yönelik olarak zaman ve neden ilişkilerine göre plânlanarak ifade edilmesi.
(Aksu-Koç, 2005)
.Gramer: Dilbilgisi
.Sözdizimi: Sözcüklerin tümcede dilbilgisi kurallarına göre dizilişi, sıralanışı.
. Biçimbilgisi: Sözcükleri yapı yönünden inceleyen dil bilgisi kolu
. Anlambilim: Dili, sözcükleri anlam yönünden karşılaştırmalı olarak ve bu anlamların zaman içindeki
değişim ve gelişimlerini göz önünde tutarak inceleyen bilim dalı.
. Edimbilim: insanın dili kullanımını, öteki bilimlerle bağlantılı olarak ele alan dilbilim dalı.
. Jest: Konuşurken el, kol ve başla yapılan belirli ve anlamlı devinim.
.İşitsel kısa süreli bellek: Henüz tanıştığın birinin adını hatırlamak, verilen bir telefon numarasını ezbere
söylemek,az önce verilen bir adresi hatırlamak, birinin sesini hatırlamak gibi çevremizden bize ulaşan tüm
kısa süreli işitsel bilgilerden sorumlu bilişsel alan.
. Alıcı dil: Bireyin çevredeki kişilerin dilini anlama becerisi.
.İfade edici dil: Bireyin kendini anlatabilme becerisi.
Kaynakça: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 2006, 7 (1) 1-13
Baş Makale: Down Sendromlu Çocuklar ve Yetişkinlerde Dil Gelişimi Doç. Dr. Funda Acarlar Ankara
Üniversitesi
güçlü ve zayıf oldukları alanlar özetlenmiştir. Down sendromuna eşlik eden dil sorunları hakkında bilgi vermek
amaçlanmıştır.
Özgül güçlüklerinin olduğu alanlar;
1.Dili anlama ve kullanma arasındaki ayrılık.
2. Sözcük dağarcığı ve gramer arasındaki ayrılık
3. Kısa süreli bellek güçlükleri olarak tanımlanmıştır.
Dil edinimi konusunda yapılan çalışmalarda sesler, sözcükler, ekler, sözdizimi, anlambilim ve edimbilim
şeklinde her biri kendi kurallarını içeren farklı düzeylerden oluşan ‘Dil’ in birbiriyle ilişkili olarak ele alınması
gerektiği vurgulanmıştır. Bu nedenle Miller (1999) dil gelişiminin profil yaklaşımı ile tanımlanmasını önermiştir.
Profil yaklaşımı: Dilin farklı düzeylerinin ve düzeyler arasındaki ilişkinin tanımlanmasına olanak sağlayan
bütüncül bir yaklaşımdır.
DOWN SENDROMLU BİREYLERİN KRONOLOJİK YAŞA GÖRE DİL GELİŞİMİNDE GÖZLENEN
ÖZELLİKLERİ
BEBEKLİK VE ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ (0–4 Yaş) : Down sendromu tanısının doğumla birlikte
konması, dil gelişiminin erken dönemden itibaren izlenebilmesini sağlamaktadır. Bakma, gülme, dokunma,
gösterme, verme ve iletişimsel rutinleri içeren dil öncesi iletişim becerileri incelediğinde, Down sendromlu
çocuklarda erken iletişim amaçlarının ortaya çıkışının tipik gelişime benzer bir sırayı izlediği bulunmuştur
(Franco ve Wishart, 1995). Down sendromlu çocuklarda ilk sözcükler beklenen bilişsel aşamada ortaya
çıkabilmekle beraber izleyen dönemlerde ifade edici dilde hem sözcük dağarcığı hem sözdizimi gelişiminde
yavaşlama olduğu gözlenmektedir.
YETERSİZLİKLER :
-Düzenli mırıldanmada gecikme
-Konuşma seslerinin gelişiminde gecikme
-Zekâ yaşına göre daha az sözel olmayan istek bildirme
-İfade edici sözcük dağarcığı edinim hızının yavaş olması
- Anlaşılabilirlik sorunu
YETERLİLİKLER :
-Yüz yüze sosyal etkileşimde ilgili olma
-İlk sözcüklerin genelde normal gelişim gösteren çocuklarla aynı zekâ yaşında ortaya çıkışı
-Jestlerle iletişim kurma
ÇOCUKLUK DÖNEMİ (4–12 Yaş): Bu dönemde dili anlama becerileri ile sözel olmayan bilişsel beceriler
karşılaştırıldığında, ifade edici dildeki gecikmenin devam ettiği görülmektedir. İki sözcük birleşimleri arttığında
özellikle sözdizimindeki gecikme açık olarak ortaya çıkmaktadır. Sözcükleri anlama ve kullanma becerileri
karşılaştırıldığında, Down sendromlu çocuklarda yeni sözcükleri anlamanın kullanmadan daha iyi ve zekâ yaşına
göre normal gelişim gösteren çocuklara benzer olduğu görülmektedir (Chapman, Schwartz ve Kay-Raining Bird,
1991).
YETERSİZLİKLER
-İfade edici dilde anlama ve zekâ yaşına göre gecikme
- İfade edici dilde sözdizimi ve biçimbilgisinde güçlük
-İfade edici dil düzeyine göre karşılaştırıldığında dilbilgisel işlevli sözcükleri ve fiilleri daha fazla atma
-Zekâ yaşına göre karşılaştırıldığında işitsel kısa-süreli bellek güçlüğü
-Zekâ yaşına göre karşılaştırıldığında cümle kullanımının basit olması
-Ses hatalarının devam etmesi ve konuşmanın anlaşılabilirliği düşüklüğü
YETERLİLİKLER
-Dili anlama becerileri sözel olmayan zekâ ile tutarlıdır
ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK DÖNEMİ (13+ Yaş): Down sendromlu bireylerde dil becerilerinin sözel
olmayan bilişsel becerilerin gerisinde olması durumu okul döneminden yetişkinliğe artmaktadır. Down
sendromlu yetişkinlerin alıcı ve ifade edici dil becerileri karşılaştırıldığında, ifade edici dildeki güçlüklerinin
alıcı dildeki güçlüklerinden çok daha fazla olduğu, buna karşın sözcük anlamanın bilişsel düzeyden ve
sözdizimini anlamadan daha ileride olduğu gösterilmiştir (Chapman ve arkadaşları, 1990; Chapman ve
arkadaşları, 1991; Miller, 1999; Rosin, Swift, Bless ve Vetter, 1988).
YETERSİZLİKLER
-İşitsel kısa-süreli bellek güçlükleri
-Zekâ yaşı ve anlama düzeylerine göre karşılaştırıldığında ifade edici dilde gecikme
-Zekâ yaşı ve sözcük anlamaya göre karşılaştırıldığında sözdizimini anlamada gecikme
-İfade edici dilde sözdiziminde sözcük dağarcığından daha fazla gecikme
YETERLİLİKLER
-Sözcükleri anlama sözel olmayan zekânın daha ilerisindedir
-Dil öğrenimi hem alıcı hem ifade edici dil için yetişkinlikte de devam eder
-Anlaşılabilirlik kronolojik yaşla ve eğitimle artar
-Down sendromlularda ifade edici dil, sözel olmayan bilişsel becerilerine ve dili anlama becerilerine göre çok
daha zayıftır (Chapman, Hesketh ve Kistler, 2002; Chapman ve ark., 1991; Chapman ve ark., 1998; Kernan ve
Sabsay, 1996; Miller, 1995; Rosin ve ark., 1988)
-Down sendromluların ifade edici dilde alıcı dilden daha şiddetli bir gecikmeleri olduğu görülmektedir. Dili
anlama ve ifade etme arasındaki bu ayrılık çocukluk dönemi ve yetişkinlikte de artmaya devam etmekte ve sonuç
olarak dili anlama da sözel olmayan becerilerin gerisinde kalmaktadır (Chapman ve ark., 1991, Chapman ve ark.,
1998; Laws ve Bishop, 2003).
-Sözcük dağarcığı Down sendromluların kuvvetli alanları olarak tanımlanmakta, alıcı ve ifade edici sözdizimi ise
zayıf oldukları alan olarak görülmektedir.
-Sözcükleri anlama bireylerin yaşam deneyimleri ile ilişkilidir.
-Miolo ve arkadaşları (2005) Down sendromlu yetişkinlerde kavram bilgisini içeren sözcükleri değil ama günlük
yaşamda daha sık kullanılan sözcükleri anlama düzeyinin normal gelişim gösteren gruptan daha yüksek
olduğunu bulmuşlardır. Bu durumun kronolojik olarak yaşı daha büyük olan Down sendromluların yaşam
deneyimleri nedeniyle ortaya çıkmış olabileceğini ileri sürmüşlerdir.
-Down sendromluların ifade edici dil becerileri için sesbilgisel belleğin işitmeden daha önemli olduğu
bulunmuştur.
-işitsel kısa süreli bellek becerileri ile dili anlama arasında da anlamlı bir ilişki vardır.
-Özetle, Down sendromlu bireylerin genel dil profili, zekâ ve anlamaya göre ifade edici dilde ciddi güçlükleri
içermekte olup ifade edici dildeki gecikme sözcük dağarcığından çok sözdizimi ve biçimbilgisini etkilemektedir.
Sözdizimini anlamanın sözel olmayan bilişsel düzeye uygun veya gecikmeli olduğu, sözcük dağarcığı anlamanın
ise sözel olmayan bilişsel düzeye uygun ve hatta yetişkinlikte sözel olmayan zekânın ilerisinde olduğu
görülmektedir. Down sendromlu bireylerde işitsel kısa süreli bellek güçlükleri de dil becerilerini etkilemektedir.
DİL EĞİTİMİNE YÖNELİK ÖNERİLER
1. Etkili müdahale dil öncesi aşamada iletişimsel istek bildirme girişimlerini arttırma desteğiyle
başlamalıdır. Ailelerin çocuklarının iletişim girişimlerine duyarlı olması ve çocuğa yöneltilmiş dil
kullanmalarının dil öğrenimini desteklediği görülmektedir.
2. Down sendromlu bireylerde konuşmanın anlaşılabilirliğini arttırma çalışmalarının etkili olduğu
görülmektedir.
3. Down sendromlu bireylerin dil edinimini engelleyen bilişsel sınırlılıkların tanımlanarak eğitim
programlarında yer alması gerekmektedir. İşitsel kısa süreli bellek güçlüklerinin azaltılması,
öğrenmelerini de hızlandıracaktır (Miolo ve ark., 2005). Bu nedenle bağlam içindeki anlamın resim
kullanımı gibi görsel ipuçları ile desteklenmesi, eğitimde tekrara yer verilmesi ve yetişkinin konuşma
hızını yavaşlatması gibi düzenlemeler dil gelişimlerini kolaylaştırmaktadır. (Chapman, 1999).
4. Özellikle yetişkinlik döneminde sözdizimi becerilerinin sözcük dağarcığından çok daha yoğun
desteklenmesi gerekmektedir.
5. Etkili dil müdahalesi okuryazarlık becerilerinin öğretimini ve anlatı becerilerinin pratiğini de
hedeflemelidir.
6. Dil eğitimi Down sendromlu bireylerde yetişkinlikte de devam etmelidir.
.Özgül dil güçlüğü: İşitme kaybı, zeka geriliği, nörolojik, motor ya da sosyal gelişim geriliği gibi belirgin
herhangi bir problemin olmadığı dil bozukluğudur.
.Anlatı: Olayların bir amaca yönelik olarak zaman ve neden ilişkilerine göre plânlanarak ifade edilmesi.
(Aksu-Koç, 2005)
.Gramer: Dilbilgisi
.Sözdizimi: Sözcüklerin tümcede dilbilgisi kurallarına göre dizilişi, sıralanışı.
. Biçimbilgisi: Sözcükleri yapı yönünden inceleyen dil bilgisi kolu
. Anlambilim: Dili, sözcükleri anlam yönünden karşılaştırmalı olarak ve bu anlamların zaman içindeki
değişim ve gelişimlerini göz önünde tutarak inceleyen bilim dalı.
. Edimbilim: insanın dili kullanımını, öteki bilimlerle bağlantılı olarak ele alan dilbilim dalı.
. Jest: Konuşurken el, kol ve başla yapılan belirli ve anlamlı devinim.
.İşitsel kısa süreli bellek: Henüz tanıştığın birinin adını hatırlamak, verilen bir telefon numarasını ezbere
söylemek,az önce verilen bir adresi hatırlamak, birinin sesini hatırlamak gibi çevremizden bize ulaşan tüm
kısa süreli işitsel bilgilerden sorumlu bilişsel alan.
. Alıcı dil: Bireyin çevredeki kişilerin dilini anlama becerisi.
.İfade edici dil: Bireyin kendini anlatabilme becerisi.
Kaynakça: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 2006, 7 (1) 1-13
Baş Makale: Down Sendromlu Çocuklar ve Yetişkinlerde Dil Gelişimi Doç. Dr. Funda Acarlar Ankara
Üniversitesi
Yorumlar
Yorum Gönder